Lux en Lumen

Wat is de betekenis van lux en lumen?

Lux en lumen zijn beide natuurkundige eenheden die lichtintensiteit aangeven:

• Lumen is de eenheid voor lichtstroom. Dit meet de totale hoeveelheid licht dat een lichtbron uitstraalt.
• Lux (wat ‘licht’ in het Latijn betekent) is de hoeveelheid licht op een bepaald oppervlak. 1 Lux staat gelijk aan 1 lumen/m2. Door de Europese Unie zijn normen gesteld aan de hoeveelheid lux voor verschillende toepassingen.

Het ontstaan van lux en lumen als meetwaarden

Verlichtingssterkte wordt uitgedrukt in de eenheid Lux (Latijn:licht). Lang geleden, voordat elektriciteit bestond, werd lichtsterkte afgemeten met een kaars (candela). Candela werd een gestandaardiseerde eenheid om verlichtingssterkte in een bundel uit te drukken. Eén Candela, is de lichtsterkte van één standaard kaars. Hoe smaller de lichtbundel, hoe hoger de candela.

Voor de natuurkundigen onder ons de uitgebreide definitie: 1 candela is 1/60 deel van de lichtsterkte in loodrechte richting van een zwarte straler met een oppervlakte van 1 cm², bij het stolpunt van vloeibaar platina (2046 K) onder een druk van 101 325 N/m² .

Vervolgens is candela als basis gebruikt voor een nieuwe eenheid, ‘lumen’. De definitie van lumen: ”Eenheid voor de totale hoeveelheid licht in een lichtbundel” (Kernerman, 2014). Toegepast op verlichtingsproducten is het een maat voor de totale hoeveelheid zichtbaar licht die een lichtbron in alle richtingen uitstraalt. Vandaag de dag wordt lumen steeds vaker gebruikt om de hoeveelheid licht van een lichtbron te uit te drukken. Maar hier kun je nog niet zoveel mee. Het hangt van de omgeving af hoeveel licht je daadwerkelijk ervaart. Lamp X geeft in een toiletruimte meer licht dan in een sporthal. Voor het meten en uitdrukken van de hoeveelheid licht in een bepaalde omgeving is de eenheid ‘lux’ ontwikkeld.

Lux als betrouwbare meetwaarde voor verlichting

Lux wordt als waarde gehanteerd om de hoeveelheid licht per vierkante meter te weergeven. 1 lux staat gelijk aan 1 lumen per vierkante meter (m²). Hierdoor wordt de tekortkoming van lumen ondervangen. Terugkomend op het voorbeeld van het toilet; creëert lamp X in een toiletruimte een hogere luxwaarde dan in een sporthal. Lux is de meest betrouwbare waarde voor het bepalen van de hoeveelheid licht. Een korte opsomming van een aantal algemene luxwaarden:

Situatie	Lux
Zonlicht	100.000
Daglicht	15.000
Bewolkte dag	1.000
Donkere dag	100
Volle maan	0,1

Hoeveel lux heb ik nodig?

De Europese Unie heeft normen gesteld voor luxwaarden in diverse binnenverlichtingsomgevingen. Zie hiervoor de NEN–normen voor werkplekverlichting.

Kantoorpanden	Lux	Scholen	Lux
Werkplek	500	Gymnastieklokaal	375
Vergaderruimte	500	Klaslokaal	300
Gang	100	Collegezaal	500
Receptie	300	Praktijklokaal	750
Archief	200	Toilet	100
Kantine	200	Tekenlokaal	800

Bedrijfshallen	Lux	Sportaccommodaties	Lux
Opslag en voorraad	100	Gymzaal	300
Expeditie en verpakkingsruimte	300	Sporthal	500
Metaalbewerking	300	Fitness/Vechtsport ruimte	200
Gangpad	150	Zwembad	300
Assemblage	300	Kleedkamer	150
Laboratorium	500

Parkeergarages	Lux
Parkeervak	75
Rijstrook	75
Lift/Trappenhuis	100
Kassa/balie/betaalautomaat	300

Lumen (lichtstroom) van een lichtbron

Om een indicatie te geven, een overzicht van de meest voorkomende lichtbronnen met daarbij de lichtstroom in lumen.

Lichtbron	Lumen
Gloeilamp	15
Halogeen	20
Spaarlamp	60
TL buis (T8)	70
TL buis (T5)	100
LED TL	110
LED PL PRO	115
LED T5 PRO	210
LED TL PRO	210

Het is niet voor niets dat gloeilampen niet meer verkocht mogen worden. In het kader van verspilling en milieubelasting spant een gloeilamp de kroon met 15 lumen per watt. LED is de laatst ontwikkelde en tevens de meest efficiëntste lichttechniek. LED TL PRO, ontwikkeld in samenwerking met Osram en Samsung, produceert met 1 watt 160 lumen. Dit is de systeemefficiëntie van het gehele product. De Samsung LED zelf produceert met 1 Watt 172 lumen. De efficiëntie van LED zal de komende jaren verder toenemen. In april 2012 is er door wetenschappers een rendement van 254 lumen per watt behaald.